Molekullararası qarşılıqlı əlaqə orta məktəb təhsili zamanı kimya dərslərində qarşılaşdığımız mövzudur. Bu qarşılıqlı təsirlərin ədədi ölçüsü çox böyük olmasa da, biz onların təsirini mühitimizdə aydın hiss edirik. Beləliklə, bu qarşılıqlı təsirlərin molekulyar miqyasda necə baş verdiyini və fərq edə biləcəyimiz miqyasda hansı təsirlərə sahib olduğunu öyrənmək istəyirsinizsə kimya elmi ilə daha yaxşı tanış olmaq lazımdır.Əvvəlcə atom miqyasında kimyəvi növlər arasında hansı növ qarşılıqlı təsirlərin olduğunu izah edək. Çünki molekullararası qarşılıqlı təsirləri bu mövzunun bir alt qolu hesab etmək olar. Atom miqyasında müxtəlif növ hissəciklər (məsələn, atom, ion, molekul, radikal) arasında müxtəlif qarşılıqlı təsirlər baş verə bilər. Bu qarşılıqlı təsirləri kimyəvi növlər arasında güclü qarşılıqlı təsirlər və kimyəvi növlər arasında zəif qarşılıqlı təsirlər kimi təsnif edə bilərik. Kimyəvi növlər arasında güclü qarşılıqlı təsirlər molekulu təşkil edən atomları bir yerdə saxlayan qüvvələr, yəni kimyəvi bağlardır. Kimyəvi növlər arasında zəif qarşılıqlı təsirlər molekullar arasında yaranan qüvvələrdir. Daha əvvəl izah etdik ki, kimyəvi növlər arasında güclü qarşılıqlı təsirlər molekulları təşkil edən atomlar arasındakı kimyəvi bağlardan qaynaqlanır. Molekullar arasında kimyəvi növlər arasında zəif qarşılıqlı əlaqə yaranır. Bu qüvvələrin kəmiyyət dəyəri yüksək olmasa da, ətrafımızda onların təsirini aydın şəkildə sezə bilərik.
Məsələn, bir çox maddələrin sıxlığı maye haldan bərk vəziyyətə keçdikcə artır. Ancaq su bu vəziyyətin istisnalarından biridir. Çünki buzun sıxlığı maye suyun sıxlığından azdır. Bu, su molekulunda bir hidrogen atomu ilə qonşu su molekulunda bir oksigen atomu arasında yaranan hidrogen bağları ilə bağlıdır. Hidrogen bağı kimyəvi növlər arasında baş verən zəif qarşılıqlı təsirlərdən biridir. Kimyəvi növlər arasındakı zəif qarşılıqlı təsirləri hidrogen bağı və Van der Waals qüvvələri kimi iki başlıq altında nəzərdən keçirə bilərik. Hidrogen bağı; oksigen, azot, flüor kimi yüksək elektronmənfiliyi olan elementlərlə hidrogenin əmələ gətirdiyi molekullar arasında baş verir. Adında "bağ" sözü qeyd edilsə də, hidrogen bağı kimyəvi bağın bir növü deyil. Çünki kimyəvi bağlarda atomların valentlik elektronları mübadilə edilir və ya paylaşılır, valentlik elektronları isə molekullararası qarşılıqlı təsirlərdə iştirak etmir.
Hidrogen yüksək elektronmənfiliyi olan elementlə kovalent əlaqə yaratdıqda, rabitənin əmələ gəlməsində iştirak edən elektronlar daha yüksək elektronmənfiliyə malik elementin atomlarına daha çox cəlb olunur. Buna görə də yüksək elektromənfiliyi olan atomun mənfi yük sıxlığı hidrogenlə müqayisədə daha yüksəkdir. Nəticədə, yüksək elektronmənfiliyi olan atom qismən mənfi yüklü, hidrogen isə qismən müsbət yüklü olur. Bu, molekulun qütblü olmasına səbəb olur. Qütb molekulunda qismən müsbət yüklü hidrogen atomu ilə qonşu molekuldakı qismən mənfi yüklü atom arasında elektrostatik cazibə qüvvəsi yaranır. Bu qarşılıqlı təsir isə hidrogen bağı adlanır...
Tehsil-press.az
