Türkiyənin “Anadolu” agentliyində Qarabağla bağlı geniş məqalə yayımlanıb.
Yazı materialında son 30 ildə baş verən siyasi hadisələr təhlil edilib.
Bildirilib ki, Ermənistanın siyasəti 30 ildir ki, Qarabağda gərginliyi artırıb.
Sözügedən məqaləni təqdim edirik:
Azərbaycanla Ermənistan arasında münaqişənin özəyi sayılan Qarabağ problemi 1990-cı illərdə müharibəyə çevrilib. Sovet İttifaqı zəifləməyə başlayanda erməni qüvvələri Qarabağın Sovet Azərbaycanından sovet Ermənistanına verilməsi tələblərini səsləndiriblər. İBu fikir ayrılığı münaqişəyə və 1990-cı illərin əvvəllərində genişmiqyaslı müharibəyə çevrilib.
Ermənilər rusların dəstəyi ilə 1991-ci ildə Xankəndini, 1992-ci ildə isə Qarabağda Şuşa və Xocalını işğal ediblər. Sonralar Laçın, Xocavənd, Kəlbəcər və Ağdərəni tutan ermənilər 1993-cü ildə Ağdama daxil olublar. Ağdamın ardınca Cəbrayıl, Füzuli, Qubadlı və Zəngilan vilayətləri işğal olundu. Silahlı ermənilər bu dövrdə Azərbaycan türklərinə qarşı qırğınlar törədiblər. Azərbaycan torpaqlarının 20 faizi işğal olunub, 1 milyona yaxın azərbaycanlı yaşadıqları əraziləri tərk etmək məcburiyyətində qalıb.
Azərbaycan və Ermənistan arasında silahlı münaqişələrə son qoymaq üçün 1994-cü il mayın 8-də Bişkek protokolu imzalanıb. Beynəlxalq ictimaiyyətin təşəbbüslərinə və Bişkek protokoluna baxmayaraq, nə bölgədə atışma dayanıb, nə də problemin həllində irəliləyiş əldə olunub.
Qarabağ münaqişəsinin sülh yolu ilə həllini təşviq etmək məqsədilə 1992-ci il martın 24-də Avropada Təhlükəsizlik və Əməkdaşlıq Təşkilatı (ATƏT) Minsk Qrupunu yaradıb. Qrupun həmsədrləri isə Rusiya, Fransa və ABŞ seçilib. Lakin problemin həlli üçün yaradılmış ATƏT-nin Minsk Qrupu hələlik heç bir nəticə əldə etməyib.
İşğal dövründə Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Təhlükəsizlik Şurası Ermənistandan işğal etdiyi əraziləri dərhal boşaltmağı tələb edən 4 qətnamə qəbul edib, lakin İrəvan administrasiyası bu qətnamələrə əməl etməyib.
İkinci Qarabağ müharibəsi
2018-ci ildə Ermənistanın Baş naziri Nikol Paşinyan əvvəlki administrasiyanın Qarabağdakı işğalla bağlı mövqeyini davam etdirəndə ATƏT-in Minsk qrupu çərçivəsində danışıqlar dayanıb.



Paşinyanın “Qarabağ Ermənistanındır” və Ermənistanın o vaxtkı müdafiə naziri Davit Tonoyanın “yeni torpaqlar uğrunda yeni müharibə” deməsi bölgədə gərginliyin artmasına səbəb olub. Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin “Dəmir yumruq” adlandırdığı əks-hücum əməliyyatına 2020-ci il sentyabrın 27-də Ermənistan silahlı qüvvələrinin Azərbaycanın mülki yaşayış məntəqələrini atəşə tutmasından sonra başlayıb.
Azərbaycanlıların “Vətən Müharibəsi” adlandırdıqları 2-ci Qarabağ müharibəsi 44 gün davam edib və 2020-ci il noyabrın 10-da Ermənistanın məğlubiyyətini qəbul edən bəyannaməni imzalaması ilə başa çatıb.
Azərbaycan ordusu 44 gün ərzində 5 şəhər, 4 qəsəbə və 286 kəndi işğaldan azad edib və imzalanmış bəyannaməyə uyğun olaraq Ermənistan ordusu Kəlbəcər, Laçın və Ağdam vilayətlərini tərk etməli olub.
Bu müharibədən sonra Qarabağın şimalında yerləşən Ağdərə, Xocalı və Xankəndi şəhərlərinin bir qismi Ermənistanın qurduğu və dəstəklədiyi qondarma rejimin nəzarətində qalıb.
Bu saziş çərçivəsində “döyüş əməliyyatlarının dayandırılması və atəşkəsin təmin edilməsi haqqında sazişin icrasına nəzarət etmək üçün” Rusiya sülhməramlıları müvəqqəti olaraq Qarabağa yerləşdirilib.
Üçtərəfli sazişdə BMT-nin Qaçqınlar üzrə Ali Komissarlığının nəzarəti altında olan köçkün və qaçqınların Qarabağa qaytarılması maddəsi də yer alıb.
Müharibədən sonra Azərbaycan Ermənistana bir-birinin suverenliyini, ərazi bütövlüyünü tanıyacaq və heç bir ərazi iddiası irəli sürməyəcək şərtlər əsasında sülh müqaviləsi imzalamağı təklif edərkən Ermənistan bu şərtləri qəbul etdiyini açıqlayıb. Beləliklə, Ermənistanla Azərbaycan arasında sülh sazişinin imzalanması ümidini artıran proses başlayıb. Proses üç istiqamətdə Rusiya, ABŞ və Avropa İttifaqının (Aİ) vasitəçiliyi ilə həyata keçirilir.
Əliyev və Paşinyan arasında iki ölkənin bir-birinin ərazilərini tanıması ilə bağlı qarşılıqlı razılıq əldə olunması da mühüm hadisə olub. Çünki Paşinyan “Biz Azərbaycanın 86 min 600 kvadrat kilometr ərazi bütövlüyünü tanıyırıq” bəyanatı ilə Qarabağın Azərbaycan ərazisi olduğunu təsdiqləyən ilk Ermənistan dövlət başçısı olub.
Ermənistan Qarabağdakı qondarma rejimi tanımır
Sovet İttifaqı dönəmində addımları atılan və Azərbaycanın Qarabağ bölgəsində Ermənistan silahlı qüvvələrinin nəzarətində olan torpaqlarda yerləşən qondarma rejim 1991-ci il dekabrın 10-da “müstəqillik qərarı” qəbul edib. Azərbaycanlıların boykot etdiyi “referendum” yalnız ermənilərin iştirakı ilə keçirilib. Qondarma rejim 1992-ci il yanvarın 6-da “müstəqilliyini” rəsmən elan edib.
Ermənistan da daxil olmaqla heç bir ölkə və ya beynəlxalq təşkilat tərəfindən tanınmayan qondarma rejim prezident üsul-idarəsi ilə idarə olunur. Öz parlamentinə malik olan qondarma rejimin 10 mindən çox silahlı erməni əsgərinin olduğu bildirilir. Bu qüvvələrin yüzdən çox tank, həmçinin digər zirehli texnikası, iki yüzdən çox ağır artilleriya silahı, o cümlədən çoxsaylı silahlara malik olduğu qeyd olunur.
Ermənistan valyutasının istifadə olunduğu qondarma rejim bölgəsində ticarət Ermənistanla həyata keçirilir.
Qondarma rejimin səyi ilə Qarabağda gərginlik daha da artıb
İkinci Qarabağ müharibəsindən sonra qondarma rejimin atdığı addımlar bölgədə gərginliyin artmasına səbəb olub. Maraqlıdır ki, qondarma rejim son zamanlar nəzarətində olan torpaqlarda Azərbaycan ordusunun mövqelərinə yaxınlaşmaq, öz mövqelərini möhkəmləndirmək üçün səngərlər qazmaq, müxtəlif istehkam fəaliyyətləri, silsilə təxribatlar həyata keçirib. Belə ki, Azərbaycanın Qarabağ bölgəsində Ermənistan silahlı qüvvələri son bir neçə ayda Azərbaycan ordusunun mövqelərini sistemli şəkildə atəşə tutmaqda və əkin sahələrinə mina basmaqda davam edir.
Bundan başqa, Azərbaycan tərəfindən qondarma rejimin ləğvi tələblərinə baxmayaraq, sentyabrın 9-da Qarabağda erməni qüvvələrinin nəzarətində olan torpaqlarda keçirilən qondarma “prezident seçkiləri” gərginliyi daha da artırıb.
Nəhayət, bu gün Əhmədbəyli-Füzuli-Şuşa yolunun 58-ci kilometrliyində, Hocavent vilayətində Azərbaycan Avtomobil Yolları Dövlət Agentliyinə (Azərotoyol) məxsus yük maşınının minaya düşməsi nəticəsində baş vermiş partlayış nəticəsində 2 nəfər həlak olub. Saat 04.30 radələrində hadisə yerinə gedən polis maşınının başqa minaya çırpılması nəticəsində 4 polis də şəhid olub. Bundan sonra Azərbaycan Müdafiə Nazirliyi Qarabağda antiterror tədbirlərinə başlanıldığını açıqlayıb.

Tehsil-press.az