Bu yazını oxuyanların çoxu yəqin ki, məşhur “Tehran-43” filminə baxıblar. Baxmayanlar da, baxsın, maraqlı filmdir.

SSRİ, Fransa və İsveçrə kinematoqrafçılarının çəkdiyi film həm də ona görə əlamətdardır ki, bu kino lentində dünya şöhrətli Alen Delonla birlikdə azərbaycanlı aktyorlar Elxan Ağahüseynoğlu və Ələsgər Məmmədoğlu da çəkiliblər – məşhur fransz baş rolda, bizimkilər epizod rolda.

Rejissorlar Alov və Naumovun çəkdiyi “Tehran-43” filmi adından da məlum olduğu kimi, 1943-cü ilin bu günlərində SSRİ, ABŞ və Böyük Britaniya liderlərinin İranın paytaxtı Tehran şəhərində keçirilən konfransından bəhs edir.

Bu günlərdə Rusiya Federal Təhlükəsizlik Xidməti (FTX) Tehran konfransının təhlükəsizliyi ilə bağlı yeni arxiv sənədlərini yayıb. Sənədlərin tarixi hadisənin 82-ci ildönümündə yayılması təsadüf deyil. Görünür, artıq zaman aşımına görə bu sirlərin qorunub saxlanılmasına ehtiyac yoxdur.

Eyni zamanda onu da ehtimal etmək olar ki, bu materialların bir qismi öncədən, məsələn, “Tehran-43” filminin çəkilişləri zamanı ssenarist və rejissorların ixtiyarına verilib. Filmdə söhbət 1943-cü il konfransı zamanı Hitler kəşfiyyatının Tehranda təxribat törətmək, şəhərə qonaq gəlmiş və anti-Hitler koalisiyası yaratmaq istəyən Ruzvelt, Stalin və Çörçili qətlə yetirmək planından gedir.

FTX-nin açıqladığı son materiallarda isə sovet xüsusi xidmətlərinin 1943-cü ildə Stalini Tehrana aparan dövlət qatarına dırmaşmağa çalışan cinayətkarların zərərsizləşdirməsinə dair epizod da var.

İndi FTX bildirir ki, Stalin, Ruzvelt və Çörçillin iştirak etdiyi Tehran konfransının təhlükəsizliyi “tam nəzarət altında” olub və bütün risklər qabaqcadan aradan qaldırılıb. Eyni fikiri amerikalı və britaniyalı kəşfiyyat orqanları da deyir və öz xidmətlərini qabardırlar. Ancaq yəqin ki, hər üç kəşfiyyat xidməti əlbir və fəaliyyətlərini koordinasiya edərək işləyiblər.

FTX-nin yaydığı gizli sənədlər NKVD-nin Tehran konfransı zamanı təhlükəsizlik məsələsinə son dərəcə ciddi yanaşdığını, ən adi güzəşti istisna etdiyini göstərir. Bildirilir ki, 1943-cü ilin payızında keçirilən tarixi görüşdən əvvəl və görüş ərzində sovet xüsusi xidmətləri Tehranı tam nəzarətə götürüb.

NKVD-nin planına əsasən, mühafizə iki paralel mexanizm üzrə qurulub: Gizli mühafizə NKVD-nin 6-cı idarəsinin operativ əməkdaşları tərəfindən həyata keçirilib; açıq mühafizəni NKVD qoşunlarının 131-ci polku təşkil edib.

Mühafizə olunan zonalara SSRİ səfirliyinin ərazisi, aeroport, vağzal və vağzal yolu, aeroport–səfirlik marşrutu, Tehran daxilində müvəqqəti qalma ünvanları daxil olub.

Sənədlərə əsasən, NKVD əməkdaşları yüksək səviyyəli qonaqlar gəlməzdən 5 gün əvvəl Tehrana göndərilib. Onlar şəhər, marşrutlar, səfirliklər və hərəkət qaydaları ilə tanış olublar. Konspirasiya üçün NKVD əməkdaşlarının adları dəyişdirilib. Tehrana əvvəlcədən ezam edilən NKVD əməkdaşları Aşpolonovu Arkadyev, Fedotovu İvanov, Şadrini isə Sidorov adlandırıblar.

SSRİ səfirliyinin binası mühafizə olunan şəxslərin əsas iqamətgahı seçilib. Eyni binada ABŞ və Böyük Britaniya nümayəndələri ilə koordinasiya iclasları da keçirilib.

Arxiv materiallarında göstərilir ki, ABŞ nümayəndə heyəti obyektə yalnız əsas qapıdan və yalnız NKVD-nin hər iki tərəfdən təsdiqlənmiş buraxılış vərəqləri ilə buraxılıb. Buraxılış vərəqəsi olmayan şəxslərin daxil olması yalnız fövqəladə hallarda və NKVD rəisinin yazılı təsdiqi ilə mümkün olub. Əsas və təsərrüfat qapılarında 24 saatlıq sovet ordusu hissələri və zabit postları fəaliyyət göstərib.

Sənədlərə əlavə olunmuş xəritə-sxem Tehran–Qəzvin xətti boyunca postların yeri, təhlükəli məntəqələr, çay keçidləri ingilis və sovet postları, müşahidə nöqtələri ilə bağlı ətraflı məlumat verir.

Arxiv sənədlərinin ən dramatik hissəsi konfransdan 6 gün əvvəl, 1943-cü ilin noyabr ayının 22-də baş verən hadisəyə dairdir.

Moskva–Ryazan xəttinin Xolotugin stansiyasında Stalinin istifadə etdiyi qatarın parovozunun damına üç nəfər gizlincə minib. Bunlar A.P. Romanov, A.A.Korobayev və İ.Y.Qrişin olub. Arxiv materiallarına görə, bu şəxslər həmin dövrdə SSRİ ərazisində qatarların üstündə gizli şəkildə hərəkət edən çoxsaylı cinayətkarlardan üçü olub. Sənədlərə əsasən, bu cinayətkar ünsürlər dərhal yaxalanıblar və NKVD-nin nəqliyyat mühafizəsi bölməsinə təhvil veriliblər. Bildirilir ki, onların niyyəti müəyyən edilməyib.

Bu nəticəyə gəlmək olar ki, bu şəxslər çox ləngidilmədən güllələniblər. Əks təqdirdə onların niyyətləri nədən naməlum qalsın? SSRİ NKVD-si nəyi bacarmasa da, “lalların dilini açmağı”, hətta adamların özlərinə böhtan atmasını təşkil etməyi bacarırdı.

Bu arxiv materiallarını yayan müasir FTX-nin məqsədi öz sələflərinin – NKVD zabitlərinin Tehran konfransının təhlükəsizliyini necə misilsiz səviyyədə təşkil etdiklərini görk etməkdir. Söz yox ki, bütün Avropanı, eləcə də dünyanın yarısını ağuşuna almış qanlı müharibə fonunda Stalin, Ruzvelt, Çörçill üçlüyünün həyatına təhlükə olub. Hitler onları öldürə bilsəydi, müasir dünyanın mənzərəsi tamam başqa cür olardı.

Tehsil-press.az