Yaponiyadakı tədqiqat qrupları hökumətin ölkənin milli elmlər akademiyası olan Yaponiya Elm Şurasına (SCJ) daha çox nəzarət etmək planına qarşı çıxıb. Onlar hesab edirlər ki, dəyişikliklər şuranı siyasi təsirə məruz qoyacaq və onun müstəqilliyini zəiflədəcək.
Bu ölkənin akademik cəmiyyətləri, eləcə də SCJ-nin üzvləri hakim Liberal Demokrat Partiyasının (LDP) şuranın fəaliyyətinə nəzarət edən 210 üzvün seçilməsinə daha çox müdaxilə etmək niyyəti ilə bağlı narahatlıq ifadə ediblər. Ənənəvi olaraq, SCJ özü bu nəzarət şurasını seçir. SCJ hökumətdən xahiş edib ki, təşkilatı “siyasi və inzibati nəzarətə və ya təzyiqə” məruz qoya biləcək bu plan yenidən nəzərdən keçirilsin.
Təklif SCJ ilə Yaponiyaya 1955-ci ildən bəri demək olar ki, davamlı olaraq rəhbərlik edən və mühafizəkar partiya olan LDP siyasətçiləri arasında artan mübahisələr fonunda irəli sürülüb. Hazırda namizədlər SCJ komitəsi tərəfindən irəli sürülür və ümumi yığıncaq tərəfindən konsensus əsasında təsdiqlənir. Bununla belə, qanuni olaraq, SCJ rəsmi olaraq şuranı təyin etməli olan Yaponiyanın baş nazirinin yurisdiksiyasındadır. Şuranın, həmçinin SCJ prezidenti tərəfindən 6 il müddətinə təyin edilmiş 2000-ə yaxın assosiativ üzvü var.
2020-ci ildə Baş nazir olan Yoşihide Suqa bu ənənəni pozub və namizədliyi irəli sürülmüş 105 alimdən altısının təyin edilməsinə mane olub. Hökumətin başçısı bu addımının səbəbini heç vaxt izah etməyib. Lakin namizədliyi rədd edilən sosial, hüquq və humanitar elmlər üzrə alimlərin hamısı əvvəlki LDP administrasiyası tərəfindən qəbul edilmiş qanunvericiliyi tənqid ediblər.
Yapon siyasətçiləri SCJ-nin nəzarət şurasının seçilməsi prosesinin çox məhdudlaşdırıcı olmasından şikayətlənirlər. SCJ, öz növbəsində, bu nöqsanları aradan qaldırmağa çalışır. Məsələn, oktyabr ayından etibarən 105 namizədi müəyyənləşdirərkən, SCJ həm uzun müddətdir etibar etdiyi akademik cəmiyyətlərdən, həm də biznes və sənaye qruplarından, vəkillər assosiasiyalarından, istehlakçı və əmək təşkilatlarından təkliflər alaraq geniş şəbəkə təqdim edib. Bu addımlara baxmayaraq, Yaponiya Nazirlər Kabineti qısa bəyanat yayaraq, SCJ-də “köklü islahatlara ehtiyac olduğunu” bəyan edib və qanuna dəyişiklik təklifini parlamentə göndərib. Digər məsələlərlə yanaşı, düzəlişlər nəzarət şurasının namizədləri ilə bağlı “rəy bildirmək” üçün SCJ üzvlərindən başqa üçüncü şəxslərdən ibarət yeni komitə yaradacaq. Bəyanatda komitənin üzvlərini kimin təyin edəcəyi, onun neçə üzvü olacağı və tövsiyələrinin məcburi olub-olmayacağı barədə mülahizə yoxdur.
Tokio Universitetinin beynəlxalq hüquq alimi, SCJ-nin vitse-prezidenti Yukari Takamura deyir ki, belə kənar müdaxilə elmi tədqiqatlara mənfi təsir göstərə bilər. O əlavə edib: “Digər milli akademiyalarda üçüncü tərəf heç vaxt nəzarət orqanlarının seçilməsinə müdaxilə etmir”.
Təfərrüatlar qeyri-müəyyən olsa da, Osaka Universitetinin elm fəlsəfəsi üzrə fəxri professoru Tadaşi Kobayaşi deyir: “Aydındır ki, düzəliş hökumətin SCJ üzərindəki nəzarətini artırmaq məqsədi daşıyır”. O, habelə digər məşhur alimlər hesab edirlər ki, LDP-nin motivasiyası SCJ-nin siyasətlə bağlı tövsiyələrinə təsir etməkdir. Onlar bildirirlər ki, bu dəyişikliklər 2017-ci ildə hökumətin həm mülki, həm də hərbi məqsədlər üçün istifadə oluna bilən ikili istifadə texnologiyaları üzrə akademik tədqiqatlar üçün maliyyəni kəskin şəkildə artırması zərurətindən sonra meydana çıxıb. Belə ki, SCJ-nin hökumətlə əməkdaşlıq edən və hərbi tədqiqatlar aparan universitetlərə ayrılan maliyyə vəsaitinin yoxlanılması təşəbbüsü hakim siyasi partiyanın xoşuna gəlməyib.
Nobel mükafatı laureatı və SCJ-nin hazırkı prezidenti, fizik Takaaki Kajita deyir ki, indi yapon elmində çox şey təhlükə altındadır. “Əgər SCJ-nin müstəqilliyi məhdudlaşdırılsa, şuranın elmi tədqiqatlarda rolu xeyli dəyişəcək”, - deyə o əlavə edib.

Tehsil-press.az