Yaxud vaxtilə Stalinin yaratdığı Ali Attestasiya Komissiyasının keçdiyi inkişaf yoluna qısa baxış
Rusiyada elmi və elmi-pedaqoji kadrlara elmi dərəcə olaraq “elmlər namizədi” və “elmlər doktoru”, elmi ad olaraq isə “dosent” və “professor” elmi adları verilir. Elmi dərəcələr ali təhsil müəssisələri və elmi-tədqiqat institutları nəzdində fəaliyyət göstərən dissertasiya müdafiə şuralarının vəsadətləri əsasında, elmi adlar isə həmin qurumların elmi şuralarının vəsadətləri əsasında Rusiya Federasiyası Elm və Ali Təhsil Nazirliyi tərəfindən verilir və Nazirin əmri ilə rəsmiləşdirilir.
Elmi dərəcə və elmi adların verilməsi üzrə dövlət elmi attestasiyasını təmin etmək məqsədilə Rusiya Federasiyası Elm və Ali Təhsil Nazirliyi yanında Ali Attestasiya Komissiyası fəaliyyət göstərir. Komissiya, ilk dəfə 1934-cü ildə Stalin tərəfindən yaradılmışdır və bir çox müəllifin fikrincə, Sovet elmində Stalinizmin kök salmasını təmin etmək məqsədi daşımışdır. Bu qurum yaradılana qədər Rusiyada elmi dərəcə və adların verilməsi səlahiyyəti tamamilə universitetlərdə olmuşdur. Sovetlər Birliyi dağıldıqdan sonra Rusiyada Ali Attestasiya Komissiyası 1992-1998-ci illər arasında müstəqil dövlət komitəsi kimi fəaliyyət göstərmişdir. 1998-ci ildən komitə statusu dəyişdirilərək komissiyaya çevrilmiş, əvvəlcə Rusiya Federasiyası Təhsil Nazirliyinin yanında, Təhsil Nazirliyi Təhsil və Elm Nazirliyinə çevrildikdən sonra bir müddət Təhsil və Elm Nəzarəti üzrə Federal Xidmətin yanında, 2011-ci ildən 15 may 2018-ci il tarixinə qədər isə Rusiya Federasiyası Təhsil və Elm Nazirliyi yanında fəaliyyət göstərmişdir.
Rusiya Federasiyası Prezidentinin 15 may 2018 tarixli 215 nomrəli fərmanı ilə Təhsil və Elm Nazirliyinin bazasında iki ayrı nazirlik – Təhsil Nazirliyi, Elm və Ali Təhsil Nazirliyi – yaradıldıqdan sonra Komissiya fəaliyyətini Elm və Ali Təhsil Nazirliyi yanında davam etdirir. Komissiyanın yenidən təşkili ilə bağlı müzakirələr davam etsə də, hazırda onun tərkibi Rusiya Federasiyası Hökuməti tərəfindən təsdiq edilən elm, texnika, təhsil və mədəniyyət üzrə elmlər doktorları və aparıcı mütəxəssislərdən ibarətdir. Onun hazırkı sədri Xalqların Dostluğunun Rusiya Universitetinin rektorudur.
Son illər Rusiyada Ali Attestasiya Komissiyasının funksiyalarının bir çox ölkədə olduğu kimi ali təhsil müəssisələrinin və elmi-tədqiqat institutlarının elmi şuralarına ötürülməsi istiqamətində müzakirələr aparılır və artıq bu istiqamətdə konkret addımlar da atılmışdır. Belə ki, 2016-cı ildə qanunvericiliyə edilən müvafiq dəyişiklikdən sonra əvvəlcə Lomonosov adına Moskva Dövlət Universiteti və Sankt-Peterburq Dövlət Universitetinə, 23 avqust 2017-ci il tarixdə hökumət tərəfindən təsdiq edilən müvafiq siyahı üzrə isə 23 ali təhsil müəssisəsi və elmi təşkilata 1 sentyabr 2017-ci il tarixindən etibarən müstəqil şəkildə elmi dərəcələr (elmlər namizədi, elmlər doktoru) vermək hüququ verilmişdir. Bu siyahıda 19 ali təhsil müəssisəsi və 4 elmi təşkilat yer almışdır. 19 ali təhsil müəssisəsinin 11-i milli tədqiqat universiteti statuslu, 4-ü federal universitet statuslu, 4-ü isə müstəqil inkişaf etmək və təhsil standartlarını müstəqil müəyyən etmək hüququ olan ali təhsil müəssisələridir. Qeyd edilən qurumlar müstəqil şəkildə dissertasiya müdafiə şuraları yaratmaq və onların səlahiyyətlərini müstəqil şəkildə müəyyən etmək hüququna malikdirlər.

Elşən Bağırzadə
iqtisad üzrə fəlsəfə doktoru