“Leyli və Məcnun” Şərq musiqisində böyük bir mədəni sıçrayış idi”Bəstəkar, Əməkdar incəsənət xadimi, professor Aydın Azimdir.
Onunla müsahibəni təqdim edirik:
- Bu il Üzeyir Hacıbəylinin 140 illiyidir. Doğum gününə az qalıb. Giriş üçün elə buradan başlayaq. Bildiyiniz kimi, Əlisa Nicatın Üzeyir Hacıbəyli haqqında bir povesti, çoxlu yazıları var. O, yazılarından birində belə bir ifadə işlətmişdi ki, “Üzeyir bəy, sən niyə Avropada doğulmadın? Orada doğulsaydın, dünya səviyyəli bəstəkar olardın”. Siz necə düşünürsünüz, Üzeyir bəy Avropada doğulsaydı, həmin istedadla başqa bir bəstəkar olacaqdı?
- Mən bu fikirlə razı deyiləm. O dövrdə Azərbaycan musiqi sahəsində böyük nailiyyətlər əldə edib. İkincisi, mən düşünürəm ki, Üzeyir bəy yaradan tərəfindən bizə göndərilmiş böyük bir hədiyyədir. O dövrdə onu qoruyub-saxlaya bilmək də böyük iş idi. O dövrdə bizim böyük yazarlara, filosoflara, şəxsiyyətlərə, ziyalılara qarşı ağır repressiyalar olmuşdu. Həmin dəhşətli dövrdə Üzeyir bəyi Allah qoruyub saxlayıb.
Biz Üzeyir bəyi dünyada lazımınca təbliğ edə bilməmişik
Ümumiyyətlə, mənim dünyada musiqi sənətinə ayrıca bir baxışım var. Çoxları mənim bu düşüncələrimə tərəddüdlə yanaşır. Amma mən tərəddüdsüz deyə bilərəm ki, Avropa sadəcə gözəl musiqi sənəti vüsət almış bir yerdir. Bu qədər yəni. Çünki Yer üzündə müxtəlif musiqi mədəniyyətləri var. Biz sanki özümüzə qiymət vermirik. Bizim ən böyük səhvimiz odur ki, xalqın bu boyda musiqi sistemi yaratmasını qiymətləndirmirik. Rəhmətlik Niyazinin sözüylə desək, musiqi sisteminin yaradıcısı elə bizik. Musiqi sistemini Avropa bizdən götürüb. Niyazi belə düşünürdü. Bu baxımdan sizin sualınıza belə cavab verim ki, Əlisa Nicatın həmin fikriylə razılaşmıram, doğru hesab etmirəm. Üzeyir bəy sadəcə türk musiqisi üçün yox, həm də türk mədəniyyəti üçün böyük bir şəxsiyyətdir. Müsahibələrimin birində demişəm ki, Üzeyir bəy sadəcə bəstəkar deyil. Bu fikri eşidəndə hamı təəccüblənir: “Necə yəni?” Üzeyir bəy sadəcə bəstəkar deyil, o, bizim Cümhuriyyətin yaradıcılarından biridir. Cümhuriyyətin mədəni binasını quran böyük bənnadır. Musiqili teatrımızı yaradan, daha doğrusu, musiqili teatra yeni nəfəs verən şəxsdir. Bu baxımdan, Üzeyir bəy dünyəvi bəstəkardır. Biz azərbaycanlılar, biz türklər Üzeyir bəyi dünyaya təqdim edə bilməmişik. Hətta onun bir çox işlərini davam etdirə bilməmişik. Çünki işğal altında olmuşuq.
Üzeyir bəy professional Azərbaycan musiqisinin banisi deyil
- Aydın bəy, hansı işlərini davam etdirə bilməmişik? Bu fikri bir az açıqlaya bilərsiniz?
- Belə deyim, bütün məxəzlərdə belə deyilir və təkrarlanır: Üzeyir Hacıbəyli professional Azərbaycan musiqisinin banisidir. Siz də belə düşünürsünüz, düzdür? Amma elə deyil. Bu fikir həm Azərbaycan xalqına, həm də Üzeyir bəyə qarşı yanlış fikirdir. Bu fikri bilərəkdən beynimizə yeridiblər ki, bizi kökümüzdən ayırsınlar. Bizim çox böyük və qədim musiqi sistemimiz var. Üzeyir bəy milli musiqimizdə yeni üfüqlər açmış bir dahidir. Əgər Qlinka rus simfonik musiqisinin banisidir deyiriksə, bu, doğru ifadədir. Amma Üzeyir bəydən qabaq da bizdə professional musiqi sistemi vardı. Məgər Üzeyir bəydən əvvəl bizim bəstəkarlarımız yox idi?! Onda bəs Əl-Fərabi kimdir? Ürməvi bəstəkar deyildimi? Əbdülqadir Marağayi bəstəkar deyilmi? Sadəcə yazı sistemi yox idi. Avropada isə müəlliflər institutunda yazılı sistem inkişaf etmişdi. Ona görə də, musiqi yazılır, sonra imza qoyulurdu. Məsələn, bu musiqi Motsarta aiddir. Bizdə belə sistem olmayıb. Yazı sisteminin olmamasının səbəbləri də ayrıca tədqiqat mövzusudur. Çünki həm Əl-Fərabi, həm İbn Sina musiqi üçün yazı sistemi yaratmağa çalışıblar. O boyda inteqral sistemini yaradan türk xalqı niyə bu yazı sistemini yarada bilməyib? Bu, bir sirrdir. Bunun səbəbini öyrənmək lazımdır. Mən öz adıma deyirəm ki, bizim musiqi təfəkkürümüz daha gəlişmiş yazı sistemi ilə ifadə olunmalıdır. Bunu işləmək və gəlişdirmək lazımdır.
Füzulini, Nəsimini bağıra-bağıra oxumaq olmaz
- Maraqlıdır, Aydın bəy, niyə?
- Birinci səbəbi odur ki, orada hafizə iştirak edir. Bir də, bizim musiqi prosessual sənətdir. Dondurma sənəti deyil. Məsələn, Avropada yazı sistemi olanda orada vertikal düşüncə inkişaf etmişdi. Əsər yazılıb dondurulub. Avropada yaranan əsərlər donmuş haldadır. Yaranma prosesi olub, amma nəticə dondurulmuşdur. Bizdə elə deyil. Biz yatanda da hafizəmizdə bu proses gedir. Hansısa muğamat dəyişir. Proses dayanmır. Qəfil bir oyanışla o əsərdə yeni bir səhifə açmaq olur. Yəni, əsas prosesdir. Nəticə onsuz da var. Gözəl nəticələr ifa edilir. Amma xanəndə cürbəcür olur. İfaçı xanəndə hafizədə dondurulmuş əsəri yaxşı ifa edir. Amma əsl muğamat dondurulma deyil. Əsl muğamat gərək həmişə çağlasın. Bizim musiqi təfəkkürümüz “sürəc” təfəkkürüdür. Ona görə də, bu təfəkkürə yazı yaramır. Yazı ona görə yaranır ki, model, çərçivə olsun.
Bizim muğamatımız o dövrdə çox aşınmışdı. Məsələn, qrammofon valı yazan polyaklar üçün hə, qeyri-adi ola bilərdi. Bizim qışqırığımız da onlar üçün qeyri-adidir. Füzulidir, Nəsimidir – bunları bağıra-bağıra oxumaq olmaz.
Bəhram Mansurovun sözlərini heç vaxt unutmaram. Millət də unutmamalıdır. O deyirdi ki, bütün musiqi alətlərini, xanəndələri yığışdırıb tonqalda yandırsaq belə, bizim bu muğamat çayır kimi yenə haradansa çıxacaq. Üzeyir bəy bu baxımdan aşınmış muğamlar üçün bir sistem yaratdı.
- Sözünüzə qüvvət, İlbər Ortaylının da bir sözü var ki, Osmanlıdakı saray musiqisi də Əbdülqadir Marağayidən təsirlənib gəlib. Haqlısınız, bizdə həmişə elə bil, keçmişi bəyənməmək kimi bir şey var. Bir də məni həmişə bir şey düşündürüb: ilk opera yarananda “Zənbur” jurnalında Üzeyir bəyi aşağılamaq məqsədilə bir karikatura çəkilmişdi. Ayağında çarıq, başında çoban papağı. Sizcə, bu nə ilə bağlı idi? Üzeyir bəyin Şuşadan gəlib Bakıdakı mühitdə yaradıcılıqla məşğul olması ilə? Yəni, o dövrdə də Bakını daha elit, ziyalı mühiti kimi görmək vardımı?
- Üzeyir bəy Şuşada lap körpə vaxtı olub. O hər şeyi Bakıda öyrənib. Məşədi Süleyman haqqında eşitmisiniz? Eldar Mansurovun ulu babasıdır. Onun kimi muğamat bilən vardı? Sonra Əbülfərəc Buzovnalı. Məşədi Süleyman avropalılar kimi geyinir, onlar kimi görünməyə çalışırdı. Amma Üzeyir bəy ona “Leyli və Məcnun”da oynamağı təklif edəndə, o, razılaşmır. Ona görə Qurban Pirimovu gətirir. Məşədi Süleyman deyib ki, “Nə? Səhnə? Mən? Heç vaxt!” Yəni, mühafizəkar adam idi. Amma bütün muğamat sistemini əla bilirdi. Üzeyir bəy sistemi onlardan öyrənib. Baxıb görüb ki, xanəndələr muğamat sənətini get-gedə aşındırırlar. Kontrol olmasa, indikilər də muğam sənətini aşındırarlar. Mən bunu deyəndə sözlərimi bəyənmirlər.
Nə isə. Bir hadisə danışım. Söhbət səksəninci illərdən gedir. Mən səs rejissoru işləyirdim. Bəstəkar Adil Bəbirovla birlikdə Hacı Məmmədovun ifasını lentə yazırdıq. Fasilə idi, siqaret çəkməyə çıxmışdıq. Hacı həyəcanlanmışdı, tər basmışdı. Adil dedi ki, yaman tərləmisən, bəlkə içəri girəsən, soyuq olmasın. O da dedi ki, bu tərləmək deyil ki. Bir gün dedilər ki, Üzeyir bəy bütün muğamatçılara qulaq asacaq. Girdim içəri, Üzeyir bəy oturmuşdu. Mənə dedi ki, hə, övladım, nə çalacaqsan?” Mən də cavab verdim ki, “Mahur-Hindi”. “Buyur” dedi, başladım. Yarım dəqiqə keçmədi, dedi saxla. Dedi ki, “bala, etüd çalma”. Hacı deyir, xəcalətimdən elə bir tər gəldi ki, mənə. Bu, mənə dərs oldu.
Xanəndələr toylarda yetişir
Bu hadisəni indi ona görə danışıram ki, muğamat sənəti sistemli sənətdir, bunu kontrol etməsən aşınar, dağılar. 20-ci yüzilliyin əvvəllərində xanəndələr filarmoniya olmayanda, konsertlər olmayanda toylarda yetişiblər. O illərdə toy – xalq filarmoniyası idi. Xanəndələr toylarda püxtələşirdi. Bakı kəndlərində hələ də elədir. O vaxt muğamat elə aşınmışdı ki, Üzeyir bəy onu toparladı. Üzeyir bəyin ətrafı vardı. Onun ətrafı üçrəngli bayrağın nümayəndələri idi. Mirzə Fətəli Axundovdan başlayan müəyyən bir proqram formalaşmışdı. Böyük bir gündəm yaranmışdı: Musiqili teatr yaratmaq. Musiqili teatr məhərrəmlik şəbihləri, halay formatında idi. Sistem şəkildə teatr sənəti yox idi. Bu ideya gündəmə gələndə 22 yaşlı gənc Üzeyir bəy “Leyli və Məcnun”, öz sözüylə desək, “türk operası”nı yaratdı.
- Aydın bəy, musiqili teatr yaratmaq ideyası Üzeyir bəyin şəxsi ideyası olub, yoxsa belə deyək, mühitin?
- Öz ideyası idi. Təbii ki, mühitdə də müəyyən fikirlər vardı.
- Bəs niyə məhz “Leyli və Məcnun”?
- Çünki o mövzu geniş yayılmışdı. Aşıqlar o mövzuda dastan söyləyirdilər. Xalq arasında geniş yayılmış, hamının bildiyi mövzu idi. Digər tərəfdən, Füzuli müəyyən sosial çevrənin, elitanın şairi idi. Həm də “Leyli və Məcnun”da növhələr (red. Növhə - ərəb sözüdür, mənası “kədərli nəğmə”, “ağı” deməkdir), sinəzənlər istifadə edilib axı. Yeri gəlmişkən, Üzeyir bəyi dahi hesab edənlərin çoxu onu həqiqətən anlamayıb. Araşdırdıqca, tədqiq etdikcə onun elə tərəfləri ortaya çıxır ki, mən şəxsən valeh oluram. Mənim Üzeyir bəyə həsr olunmuş iki böyük məqaləm var. Biri “Üzeyir bəyin vəsiyyətləri”, digəri də bu yaxınlarda yazdığım “Koroğlu operasında aşıq səhnələrinin melodik xüsusiyyətləri” adlanan elmi məqalələrdir. Məqalələrimdə də qeyd etmişəm. Orada elə cəhətlər var ki, mən onlara əsaslanaraq öz Fuqa sistemimi (red. Fuqa – bir musiqi mövzusunun ardıcıl səslərlə təkrarından ibarət forması) yaratmışam. Üzeyir bəyə, yəni muğamata əsaslanan sistem yaratmışam və tələbələrimə öyrədirəm.
- Aydın bəy, bayaq qeyd etdiniz ki, Üzeyir bəyin, bilinməyən, görünməyən tərəfləri var. Bu haqda da danışaq, maraqlıdır, onun bilmədiyimiz tərəfləri hansılardır? Üzeyir bəy axı həmişə tədqiq olunub...
- Bilirsiniz, küçədən keçən bir adamdan da Üzeyir bəy kimdir soruşsan “dahidir” deyəcək. Bu sözdən başqa ortada heç nə yoxdur. Məsələn, indiyəcən elə düşünürlər ki, “Leyli və Məcnun” operanın primitiv variantıdır. “Koroğlu” isə Avropa operasına daha yaxın əsərdir. Əslində isə, “Leyli və Məcnun” əsl, milli, mən opera demək istəmirəm, şah əsərimizdir.
Orada fəsil-fəsil muğamat gedir. O kişi muğamatı toplayıb, sistemləşdirib, bizə ötürüb ki, “davam edin”. Açıq deməyib ki, “bu müsibət əsərdir”. İndi rahat deyirik, o vaxt belə şeyləri demək olmazdı.
- Aydın müəllim, biz ardıcıllığa baxırıq ki, “Leyli və Məcnun”dan “Arşın mal alan”a qədər sürətlə gəlir, sonra “Koroğlu”ya qədər sanki bir boşluq var. Bu dönəmdə bizim bilmədiyimiz hansısa əsərləri ola bilərmi? Siz bu boşluq dövrunu susqunluq, yoxsa axtarış kimi dəyərləndirirsiniz?
- Mən bunu ehtiyat kimi dəyərləndirirəm. Çünki o ehtiyatlı insan idi. Stalin kimi zülmkar niyəsə onu sevirdi. Yəni, musiqisini sevirdi.
- İddialar var ki, guya Stalin “Leyli və Məcnun”u zümzümə edirmiş...
- Bəli. O, qafqazlı idi, Bakıda da çox olub. Bir dəfə diqqətlə, axıracan “Koroğlu”ya baxıb, deyib ki, bir dəfə də baxacağam. Stalin “Koroğlu”da nəyi axtarırdı? Axırda görüb ki, “təmiz”dir. “Üzeyir bəyin vəsiyyətləri” adlı məqaləmdə Stalinin nə axtardığını yazmışam. Amma Üzeyir bəy onu elə şifrələyib ki...
- Maraqlıdır, nəyi axtarırdı? Deyə bilərsiniz?
- Məsələn, bilin ki, “Koroğlu”nun ssenarisi, belə deyək, librettosu tam Axundov dramaturgiyasının bütün ənənələrini daşıyır. Türk teatrının təfəkkürü bilirsiniz nədədir? “Vəziri-xani-Lənkəran” əsərini oxumusunuz, elədir? Nə ilə başlayır? Bu vəzirin iki zövcəsi var. Taciri çağırır ki, nimtənə al gətir. Düyməsi belə olsun, orası elə olsun. Yəni, hadisə əşya ilə başlayır. Türk teatrının əsası budur. Axırı da qayıqla bitir. “Hamlet”də belə şey yoxdur. Avropa teatrında fikir var. Bizim teatrda isə hərəkəti əşya yaradır. “Koroğlu”da hərəkəti Qırat yaradır. Qırat olmasa heç nə olmayacaq. At türk üçün muraddır. Məşədi İbad papağını çevirir – papaq qeyrətdi. Bunlar hamısı şifrələrdir. Amma tamaşaçı buna sadəcə gülüb keçir. Amma orada ciddi məqamlar var. Murad nədir? Şiddətli arzu. Şiddətli arzu nədir? – Azadlıq. Bunlar hamısı şifrələrdir. "Koroğlu" operasının üverturası necə qurulub? Əvvəli şahə qalxan atdır. Sonra yorğa, axırda da dördnala. Üvertura unikal bir əsərdir.
Stalin “Koroğlu”nun şifrələrini aça bilməmişdi
- Bayaq Leyli-Məcnun mövzusunun seçilməsinin səbəblərini izah etdiniz, bəs “Koroğlu” dastanının seçilmə səbəbləri nə idi?
- Bilirsiniz, Koroğlu Dədə Qorquddan da qədim bir mifdir. İslam dini gələndə çox şey dağılıb, unudulub. Zəncir vurmaq məsələn, İslama aid deyil. Qədim bir adətdir. Adət elə bir şeydir ki, insan ondan əl çəkmir. Koroğlu da elə. Qədim bir qəhrəman olub. Bir çox xalqların tarixində Koroğlu qəhrəmanını məqsədli unutdurmağa çalışıblar. Çünki Koroğlu bütün türkləri birləşdirən, qədimi qəhrəman idi. Üzeyir bəy “Koroğlu” operasında həmin dastanlara istinad etsə də, yeni motivlər yaradır. Koroğlu xalq üçün çalışırdı. Şahlarla mübarizə aparırdı... Stalin baxır, görür ki, sovet ideologiyasına tam uyğun bir gözəl musiqi əsəridir. Amma, onun şifrələrini aça bilmir. "Koroğlu" Azərbaycan xalqının ən böyük arzusunun-Azadlığının, müstəqilliyinin mübarizə simvoludur. Ona görə də bu əsər millətimizin ruhuna bu qədər yaxın və doğmadır.
- “Koroğlu” operası repressiyanın tüğyan etdiyi illərdə yazılıb. Stalin orada nəsə tapsa, yəqin ki, Üzeyir bəyi də repressiya gözləyirdi...
- Böyük ehtimalla... Üzeyir bəyə partiya biletini o şəxsən təqdim edib. Bu, o demək idi ki, o, toxunulmazdır.
- Aydın bəy, Üzeyir bəyin vəfatı ilə onun ənənəsi də bitdimi? Necə düşünürsünüz?
- Üzeyir bəydən sonra Asəf Zeynallıdan tutmuş Arif Məlikova qədər olan zamanı musiqi tariximizin Post-Üzeyir dövrü hesab etmək olar. Bu dövrdə Qara Qarayev, Fikrət Əmirov, Cövdət Hacıyev kimi böyük bəstəkarlar yetişdi. Bizim üçrəngli bayraq türkləşmək, islamçılıq və müasirliyi əks etdirir. Bu dövr bəstəkarlar qırmızı rəngi daha çox ön plana çəkdilər. Yəni, müasirləşməyi. Bunu avropalılaşmaq kimi qəbul ediblər. Post-Üzeyir dövrü maarifçilik dönəmi kimi qiymətləndirilir. Bəstəkarlarımız böyük işlər görüblər. Qiymətli əsərlər yazıblar.
Tezis və antitezis dönəmləri artıq bitib. İndi sintez vaxtıdır. Sintez o deməkdir ki, müasir Azərbaycan musiqiçisi, bəstəkarı Şərqi, türkü bilməlidir. Sistemi bilməlidir. Təəssüf ki, şərqin musiqi binası dağılıb. Hər xalq da ordan bir daş götürüb gedib.
- Aydın bəy, artıq bizim musiqi tariximiz unudulur deyə bilərikmi?
- Mən bir şey bilirəm: Azərbaycanda yeni musiqi dönəmi başlayıb. Azərbaycan xalqının özünün musiqi təfəkkürü var. Musiqi ana diliylə bağlı bir şeydir. Bunu mən demirəm, Əl-Fərabi deyib. O deyib ki, musiqi hər hansı bir xalqın dilinin sintaksisinə və poetikasına tabedir. Bunun üzərinə, Üzeyir bəy də deyir ki, hər xalqın ana dili olduğu kimi musiqi dili də var. Mənsə deyirəm ki, dillə musiqi yumurta-toyuq məsələsidir. Mənim müəlliməm Suzanna Fyodorovna Şeyn deyirdi ki, bəstəkarın alət üçün yazdıqları önəmli deyil, bəstəkar insan səsi üçün yaza bilməlidir. Bəstəkarın böyüklüyü instrumental musiqisinə görə ölçülməməlidir. Bizdə isə muğamat söz və sazdır. Muğamat – xanəndə ilə ölçülür. Operaya gedirsən, hələ də "Leyli və Məcnun" tamaşasında zal doludur. Özü də gənclər gəlirlər.
- Aydın bəy, “Leyli və Məcnun”dan “Koroğlu”ya gedən yolda Üzeyir bəyin bəstələdiyi himnimiz də var. Himnimizdə bizim muğamlardan, milli musiqimizdən hansı təsirlər var?
- Himnimiz Nəhavənd məqamında (red. Nəhavənd məqamı – azərbaycan, ərəb, fars və türk musiqisində geniş istifadə edilən muğam məqamlarından biridir) yazılıb. Kiçik dəstgah formasındadır: asta-asta başlayıb, ziləcən qalxır. Bir də, bir məqam var ki, bunu mən möcüzə hesab edirəm. Himnos adlı bir yunan əfsanəsi var. Himnos çoban olub və onun ölümünə nalə kimi bir musiqi həsr edilib ki, o nalə də himn janrının əsasını qoyub. O, mahnı formatında deyil. Bizim himnimiz və qədim yunan himnlərinin heç birində mahnı formatı yoxdur. Himn – sanki açılan xalçadır. Açdıqca yeni naxışlar görürsən, sanki. Mən Üzeyir bəyin qədim yunan əfsanəsindən xəbərdar olaraq himni bu cür yaratdığını düşünmürəm. Bu özü bir tədqiqat mövzusudur. Bəlkə də Himnos elə türk əfsanəsidir? Bəlkə də, o əfsanəni eşidibmiş. Bilmirəm. Bizim təfəkkürümüzdə, türk təfəkküründə marş anlayışı var. Marş bizim üçün yürümək deyil, yürümək bizə ruslardan gəlib. Marş - əsgərləri yürüməyə ruhlandıran bir əhvaldır. Bizim bəstəkarlar o vaxt deyirdilər ki, bu, marşdır. Mən həmişə demişəm, deyəcəm də: Bu marş deyil, bu, əsl himndir.
Bir şey də deyim, Avropa musiqi sistemi süni sistemdir. Hər səsin arasında interval var. Təbiətdə belə şey yoxdur. Simfonik orkestrin səksən faizi şərq alətləridir. Avropa şərq alətlərini mənimsəyib, bir qədər dəyişdirib, öz musiqisinə uyğunlaşdırıb. Mən Türkiyədə Konservatoriyada işləyəndə bir italyan vardı. Roma Universitetinin dil üzrə mütəxəssisi idi. O da türk dilində bülbül kimi danışırdı. Onunla dostlaşmışdıq. Skripkaya italyanca “violin” deyilir. Bundan soruşdum ki, “violin” sözünün mənası nədir? Dedi ki, bu suala cavab verməyə hazır deyiləm, mənə bir həftə vaxt verin. Bir həftədən sonra görüşdük. Mənə baxıb güldü, “siz bilirdiniz, ona görə mənə sual verdiniz”, - dedi, - “söz fizoladan gəlir, elədir?” Dedim ki, hə. Fizola sözünün mənası “çoxdanışan” deməkdir. Söz dəyişib “viola” şəklinə düşüb. Füzuli sözünün mənası da çoxdanışan deməkdir. İslam gələndən sonra “ozan”a da “danışaq” deyilirdi. Füzuli də özünü ozan hesab edirdi, ona görə bu adı götürmüşdü... Belə maraqlı məqamlar var.
Bizim musiqi təfəkkürümüz “sürüşüb”, musiqi müəllimlərini sertifikatlaşdırmaqla məsələ həll olunmur
- Aydın bəy, biz bilirik ki, siz komandanızla bərabər Üzeyir bəylə bağlı bir klub yaratmaq ideyanız var. İstərdik bir az da bu haqda danışasınız.
- Açığı, bu ideya mənim deyildi. Biz Üzeyir bəylə bağlı görüşdə böyük tarixçi alimimiz Solmaz xanım Tohidi təklif etdi ki, bir klub yaradaq. Biz də bu ideyadan yola çıxdıq. Bayaq dedim ki, artıq sintez vaxtıdır. Bunun üçün addımlar atmaq lazımdır. Bizim insanlarımızın musiqi təfəkkürü “sürüşüb”. Bəzi anlayışlar zamanla sürüşə-sürüşə öz mənasından uzaqlaşır. Öz musiqi dilini, mədəniyyətini unudan xalq qaraçıya çevrilir. Musiqi məktəblərimizin formatı dəyişməlidir. Sovetdənqalma musiqi məktəbləri xalqın musiqi təfəkkürünü yozlaşdırmaqla məşğuldur. Böyük Zəfər çalmış müstəqil Azərbaycanın musiqi təhsil sistemi günümüzə cavab verməlidir. Biz kökümüzə qayıtmaqla irəli getməliyik. Muğamlarımızı, aşıq sənətini dərindən öyrənməli və öyrətməliyik. Qədim ənənələrimizə köklənib irəliləməliyik. Ustad institutu bərpa olunmalıdır. Musiqi müəllimlərini sertifikatlaşdırmaqla məsələ həll olunmur. Proqram həmin proqram olduğu müddətcə heç nə dəyişməyəcək. Musiqi məktəblərində proqrama mütləq saz, bağlama daxil edilməlidir. Bəziləri səhnədə ağlına gələni edir, adını da qoyur “yenilik” edirəm. Yenilik ağlına gələni etmək deyil. Yenilik özü də qayda-qanunlara əsaslanır. Üzeyir bəy o qədər yenilik edib, bir dəfə deyibmi yenilik edirəm? “Leyli və Məcnun” Şərq musiqisində böyük bir mədəni sıçrayış idi. Bunun davamı olmalıdır. Davam etməsi üçün də kadrlar lazımdır. Bizim nəzəriyyəmiz də var. Yenidən nəsə yazmağa ehtiyac da yoxdur. Muğam ensiklopediyası çıxıb, üstündə bir adamın adı var. Ensiklopediya yazmaq üçün institut işləməlidir. Yeni bir çağ gəlir. Bəzi işlər başlamalıdır ki, ardı da gəlsin. Bizim klub Üzeyir bəyin irsini öyrənmək və təkliflər hazırlayaraq cəmiyyətə ötürməyi planlayır. Bir də, yeni bir ansambl yaradıb türküləri bir konsept şəklinə salmaq, xor havalarını işləmək istəyirəm. Üzeyir bəy “Leyli və Məcnun”da xoral işləmələr edib. Şəbehləri, növhələri bir növ kodlayaraq bizə ötürüb. Eyni əqidədə olan dostlarım və tələbələrimlə maraqlı və vacib işlər görmək istəyirik.
- Aydın bəy, danışdıqlarınızdan belə başa düşürük ki, Üzeyir bəyi həqiqətən anlayanlar çox azdır...
- Belə deyək də, bu, təbiidir. Dağın dibində dağa baxarsan, çox şeyi görməzsən. Bir az kənara çəkiləndə daha çox şey görünür. Kənara çəkilib seyr edəndən sonra dağa çıxmaq olar. Mənim fikrim budur.
Tehsil-press.az
