Təhsilin gələcəyini nələr müəyyən edəcək?Ümumdünya İqtisadi Forumu bildirir ki, COVID-19 hələ 200 yüz il əvvəl qlobal təhsil sistemində kök salmış problemləri, yəni məktəblər arasında maliyyələşmənin qeyri-bərabərliyindən tutmuş emosional rifaha diqqətin olmamasına qədər bütün məsələləri üzə çıxarıb.
Biz lövhə qarşısındakı ənənəvi passiv təlimə qayıdacaq, yoxsa şagirdlərin rifahına istiqamətlənmiş və qlobal təlimdə dərin bərabərsizliyin azaldılması istiqamətində yeni yolla gedəcəyik? Forum belə bir sual qoyur.
Qeyd edir ki, Çində böhran sözünün "təhlükə" anlamına gəldiyi barədə çoxları məlumatlıdır. Ancaq bu söz , həmçinin "imkan"deməkdir, həm də belə də deyil: Çin dilində "böhran" sözü "kəsişmə nöqtəsində təhdid" kimi daha düzgün tərcümə olunur. Həqiqətən, dünya gələcək üçün şaxələnən qovşaqda posttəcridə yönəlir. Bu yolayrıcından gələn yol geriyə- "adi biznes" ə aparır. Təhsilin gələcəyi COVİD-19-dan sonra digər yeni ideyalar və imperativlərə gətirib çıxarır .
Bu təcriddən hansı dərsləri öyrəndik?
Birincisi, şagird və müəllimlər bütün gün ekran qarşısında olmağın nə qədər yorucu olduğunu dərk etdilər. Uzaqdan öyrənmə bizə xatırlatdı ki, güclü təlim yalnız o vaxt baş verə bilər ki, biz öz işimizlə enerjili və məqsədyönlü məşğuluq. Əgər bu iş yalnız saatların doldurulması məsələsinə çevrilirsə, onda biz bu işin mahiyyətini diqqətdən qaçırırıq.
Buna görə də məsafədən təhsildə qabaqcıl təcrübə ekran vaxtının azaldılmasından və tədris proqramında müvafiq dəyişikliyin edilməsindən ibarətdir. Pekin Universitetinin tədqiqatçıları bildiriblər ki, 15 dəqiqədən 30 dəqiqəyə qədər davam edən onlayn sessiyalar ən effektivdir. Bu, şagirdlərin kiçik fasilələrlə bir neçə saat ərzində sinifdə olarkən müasir təhsil modellərinin necə effektiv olması barədə fikirlər səsləndirməyə əsas verməlidir.
İkincisi, məktəblər bunun yalnız uzaqdan öyrənmə olmadığını başa düşdülər, bu pandemiya dövrünün təlimidir. İnamsızlıq, qeyri-müəyyənlik, qorxu və izolyasiya halları daha geniş yayılmışdır. Təhsilalanların öhdəsindən gəldiklərinə əmin olmaq üçün yoxlamalar son dərəcə vacib oldu, çünki uzaqdan dərslər zamanı çatlar və ya video konfranslar şagirdlərə bir-birləri ilə ünsiyyət qurmağa imkan verir.
UNICEF-in fikrincə, məktəb təlimi ritualının saxlanması, onun qeydiyyatı və sosial qarşılıqlı əlaqə ilə yanaşı, şagirdlərin öz həmyaşıdları, dostları ilə əlaqə saxlaması böhran zamanı mühüm psixoloji əhəmiyyətə malikdir. Bununla əlaqədar olaraq, məktəblərin əksəriyyətində mövcud qaydaların uşaqların əsas sosial və emosional tələbatlarını nəzərə alıb-almaması sualı yaranır. Yalnız akademik uğurlara diqqət yetirməklə məktəblər unudurlar ki, sağlamlıq birinci yerdə olmalıdır.
Üçüncüsü, təhsilalanların bir çoxu məktəblərin məsafədən təhsilə hazır olmaması və ya müvafiq mobil cihazların olmaması səbəbindən təhsildən geridə qaldılar. Bəziləri isə öz rəqəmsal təlimlərini kompleks proqram təminatı, yüksək performanslı qurğulara giriş və yüksək ixtisaslı müəllimlər vasitəsilə sürətləndirə bildilər. Bu rəqəmsal boşluq böhran dövründə dərinləşdi və bir çox uşağın öyrənməsində problemlər yaratdı. Hökumətlər və təhsil qurumları sistemin və infrastrukturun gələcək təcridlərin öhdəsindən gəlməsi məqsədilə bu boşluqları minimuma endirmək üçün hər cür səy göstərməlidir. Əgər bəşəriyyət BMT-nin IV Davamlı İnkişaf Məqsədinə yaxınlaşmaq istəyirsə, bütün dünyada təhsil nazirlikləri və fondları daha çox işlər görməlidirlər.
İrəli getmək üçün suallar
1.Bağlanan məktəblər yenidən açılmağa başlayır. Bu təcriddən əldə edilən dərslərin inkişafın geniş mənzərəsinə necə təsir edəcəyi sual altındadır. Əgər məktəblər şagirdlərin fokuslana biləcəyi və distant təhsil zamanı məşğul olmağa davam edə bilmələri üçün tədris proqramı və əlaqə vaxtını dəyişdirməyə hazır idisə, adi siniflərə qayıtdıqdan sonra tədris proqramını, əlaqə vaxtını və onun təminatı üçün pedaqoji strategiyaları necə dəyişdirəcəklər ki, şagirdlər ənənəvi siniflərdə cəmləşsinlər və məşğul olsunlar?
Müəllimlər ağ lövhə qarşısında dərs keçərkən, dərslərdə passiv oturanlarda bir dönüş olacaqmı? Şagirdlər üçün dərslərin nə üçün cansıxıcı olmasını anlamağa daha çox vaxt və səy sərf ediləcəkmi? Bunun minimuma endirildiyinə əmin olmaq üçün tədbir görüləcəkmi?
2. İnamsızlıq, qorxu və təcrid COVID-19 böhranının amilləridir; bu, o deməkdir ki, müəllimlər uzaqdan öyrənmə vasitəsilə ümumi və fərdi əlaqə yaratmaq barədə daha diqqətlə düşünmək məcburiyyətində qaldılar. Bu dərsi yenidən siniflərə qaytarmaq mümkün olacaqmı? Müəllimlər hər bir təhsilalanla qeydiyyatdan keçmək, onlara bir-biri ilə ünsiyyət qurmaq, fikirlərini bölüşmək və özlərini inamlı hiss etmək imkanı vermək üçün tədris proqramından kənara çıxaraq əlavə vaxt ayıracaqlarmı? Müəllimlər özlərini mentor hesab edəcəklərmi? Yoxsa bu, bir çox siniflərdə baş verənlərə bir növ geri dönüş olacaq?
3. Bununla yanaşı, OECD-nin məlumatına görə, hökumətlərin əksəriyyəti ümumi daxili məhsulun (ÜDM) 2% - dən 4,5% - ə qədər hissəsini təhsilə sərmayə olaraq yatırırlar, lakin müəllimlərin ixtisasının artırılması və əməyin ödənilməsi üzrə bir çox proqramlar kifayət qədər maliyyələşdirilmir. İqtisadçıların bizə təhsilə investisiya qoyuluşunun vacibliyindən danışdıqları hər şeyi nəzərə alaraq, gələcəkdə bu mühüm resursda böyük investisiyalar olacaqmı? Tədrisin rəqəmsallaşdırılmasının effektiv aparılmasına xüsusi diqqət yetiriləcəkmi? Yoxsa , bu, ənənəvi vəziyyətə dönüş olacaq: bəzi sektorların müasir resursları var, digərlərinin isə yox! Əlbəttə ki, oyun sahəsinin hamı üçün bərabərləşdirilməsi tamamilə çətin vəzifə olacaq, lakin maraqlıdır, bərabərləşmə naminə nə qədər səylər tətbiq olunacaq?
Zaman qovşağında təhsil
Təhsil dünyası bir yolayrıcındadır. Bir yol hər şeyin COVID-19 böhranına qədər olduğu yerə - böyük bir şəkildə son 200 il ərzində sistemlərin olduğu bir yerə aparır. Digər bir yol uşaqların təhsilinə daha böyük investisiyaların ayrılmasına, eləcə də onların sağlamlığına yönəldilir; təhsilin yalnız test nəticələri vasitəsilə deyil, həm də təhsilalanların psixoloji və emosional durumları ilə daha yaxından əlaqəli olmasını təmin etmək üçün mümkün hər şeyi edir. Gəlin hikmət yolu üçün çalışaq. Qədim Çin atalar sözündə deyilir: ağacın əkilməsi üçün ən yaxşı vaxt iyirmi il əvvəl idi. İkinci əhəmiyyətli məqam indidir. Hələ çox gec deyil.
www.weforum.org/agenda/2020/05/covid19-lockdown-future-education/
Oruc MUSTAFAYEV
